Het risico van HIV bij lesbiennes (ook vrouwen die seks hebben met vrouwen) wordt al lang als laag beschouwd. Maar zo recent als 2014, zijn er gevallen van seksuele overdracht tussen twee vrouwen waar geen andere mogelijke route van infectie.
Betekent dit dat de seksuele overdracht van HIV van vrouw op vrouw niet langer als zeldzaam kan worden beschouwd? Of zijn er specifieke factoren die het besmettingspotentieel verhogen dat mogelijk van nut is voor preventiestrategieën?
Waarom "Vrouwen die seks hebben met vrouwen?"
Vrouwen die seks hebben met vrouwen (WSW) is een term die wordt gebruikt om vrouwen die seksuele activiteiten met andere vrouwen bedrijven, te categoriseren, ongeacht hoe zij zich identificeren. De term is in de jaren negentig gecreëerd door epidemiologen als een bewakingsinstrument om de route van HIV-overdracht en de verspreiding van de ziekte door vrouwelijk-vrouwelijke seksuele activiteit beter te identificeren.
Voorafgaand hieraan werden onderzoekers beperkt door de op identiteit gebaseerde analyses, waarbij vrouwen die geïdentificeerd werden als lesbisch of biseksueel niet noodzakelijk seksueel actief waren, terwijl zij die geïdentificeerd werden als hetero seksueel actief zouden kunnen zijn met andere vrouwen.
De term WSW richt zich eerder op gedrag in plaats van culturele of sociale zelfidentificatie, waardoor een duidelijker beeld wordt verkregen van de HIV-prevalentie en op zijn beurt een beter begrip van de implicaties van HIV-preventie.
HIV-besmettingspercentages bij het WSW
In de loop van de geschiedenis van HIV is veel aandacht voor de volksgezondheid gelegd op de overdracht van HIV onder mannen die seks hebben met mannen (MSM), nog steeds beschouwd als een van de hoogste risicocategorieën in de meeste landen.
Daarentegen heeft HIV onder WSW veel minder aandacht gekregen, met de algemene overtuiging dat ze als groep een verwaarloosbaar risico op infectie hebben.
Statistieken ondersteunen grotendeels die overtuiging. Volgens de Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention (CDC), van de 246.461 Amerikaanse vrouwen die in 2004 met HIV besmet waren, meldden slechts 534 seks exclusief met vrouwen.
Hiervan had 91% minstens één andere belangrijke risicofactor, meestal injecterend drugsgebruik. Een vergelijkbaar onderzoek toonde aan dat van een miljoen vrouwelijke bloeddonoren, niet één geïdentificeerd als HIV-positief seks met een andere vrouw als enige risicofactor werd gemeld.
Veel van de onderzochte gevallen waren niet bij vrouwen die uitsluitend seksvrouwen hadden, maar bij vrouwen die besmet waren door andere risicovolle activiteiten, zoals seks met een biseksuele mannelijke partner. Een onderzoek uit 2003 uitgevoerd door de CDC toonde aan dat, van de 3.139 HIV-positieve ondervraagde vrouwen, 14% van de blanke vrouwen, 6% van de zwarte vrouwen en 6% van de Spaanse vrouwen erkende seks te hebben met een biseksuele partner.
Bovendien was het injecteren van drugsgebruik onder vrouwen die geïnfecteerd waren met HIV de belangrijkste infectieroute in 24% tot 33% van de gevallen.
Gevallen van HIV-overdracht bij het WSW
Tot nu toe zijn er slechts zes gevallen van HIV-overdracht onder het WSW geweest waarbij andere risicovolle factoren niet gemakkelijk konden worden geïdentificeerd.
In 2003 kreeg een Afrikaanse Amerikaanse vrouw naar verluidt HIV van haar vrouwelijke partner na krachtige seks met gedeeld seksspeeltje. Genotypisch testen bevestigde een genetische overeenkomst met het virus van de partner. Beide vrouwen hadden gemeld dat hun relatie monogaam was en dat ze geen seks hadden met een man.
Omdat er geen aanwijzingen waren voor injecterend drugsgebruik, werd geconcludeerd dat het krachtige gebruik van seksspeeltjes resulteerde in transmissie door bloedige lichaamsvloeistoffen.
Omdat de hiv-positieve partner antiretrovirale therapie (ART) had, dachten de vrouwen dat het risico van overdracht onwaarschijnlijk was en hielden ze geen gebruik van beschermende barrières zoals geboorde dammen of condooms.
In maart 2014 meldde de CDC dat de 46-jarige vrouw in Texas "waarschijnlijk HIV" had gekregen door seks met haar 43-jarige, HIV-positieve vrouwelijke partner. Genetische testen lieten een 98% overeenkomst zien met die van het virus van haar partner, terwijl een aantal risicofactoren die mogelijk aan een infectie hadden bijgedragen, waren uitgesloten.
Zoals eerder vermeld, verklaarden beide vrouwen dat ze zelden gebruik maakten van beschermende barrières tijdens seks en dat hun seksuele contact "ruw tot op het punt van bloedingen induceerde". Bovendien zouden de partners tijdens de menstruatie onbeschermde seks hebben gehad.
In tegenstelling tot de casus 2003 was de HIV-positieve partner bijna twee jaar eerder gestopt met ART, wat suggereert dat haar verhoogde viral load een grotere kans op HIV-overdracht versterkte. Bovendien had de vrouw aan het begin van de therapie ernstig gewichtsverlies en esophageale candidiasis, waarvan de laatste een van de definities van AIDS van de CDC is.
Wanneer we deze factoren in hun totaliteit bekijken, is het duidelijk dat de samenvoeging van deze factoren iets van een "perfecte storm" voor infectie heeft veroorzaakt, waardoor gescheurde of beschadigde mucosale membranen van de geslachtsdelen of het rectum gemakkelijk toegang zouden kunnen bieden voor HIV.
HIV-preventie bij het WSW
Hoewel het huidige bewijs suggereert dat het risico op overdracht extreem laag is in het WSW zonder andere risicofactoren, wordt preventie toch als essentieel beschouwd. Dit geldt met name voor vrouwen die seks hebben met een HIV-positieve vrouwelijke partner of onzeker zijn over de serostatus van de partner. Mogelijke risicofactoren zijn:
- Het delen van seksspeeltjes
- Fisten, vooral als er bloedblootstelling is
- Orale seks
Om minimaal risico te voorkomen, wordt het gebruik van condooms, moederdieren en geboortamudden aanbevolen, vooral tijdens de menstruatie.
Bovendien correleert een verhoogde virale lading in de partner met HIV-infectie, ongeacht of deze wordt behandeld of onbehandeld, met mogelijk een hoger risico. Daarom wordt de noodzaak van vroege testen en behandeling als essentieel beschouwd voor preventie. Dit is vooral belangrijk voor serodiscordante koppels, waarbij de ene partner hiv-positief is en de andere hiv-negatief. Huidig onderzoek suggereert sterk dat HIV-geïnfecteerde personen met een niet-detecteerbare virale lading 96% minder kans hebben om HIV door te geven aan een niet-geïnfecteerde partner, een strategie die bekend staat als behandeling als preventie (TasP).
Het wordt ook aanbevolen om screening op seksueel overdraagbare aandoeningen uit te voeren, omdat dergelijke infecties de kwetsbaarheid van vaginale slijmvliesweefsels verder kunnen vergroten.
