Er wordt gezegd dat intelligentie een van de eerste slachtoffers van oorlog is. Een vergelijkbare opoffering kan ook deel uitmaken van de strijd van elke patiënt tegen kanker, omdat veel van de medicijnen die worden gebruikt om kanker te doden, ook onze geest bedekken en de zenuwen verdoven die informatie naar onze hersenen sturen.
Net als oorlog, is het niet altijd gemakkelijk om vrienden van vijanden te vertellen. Is een bepaald symptoom te wijten aan kanker, of zijn de medicijnen gegeven om die kanker te bestrijden?
Of komt het door iets anders helemaal?
Er zijn een aantal verschillende manieren waarop chemotherapeutische middelen het zenuwstelsel kunnen beschadigen. Wat volgt is verre van volledig, maar geeft een overzicht van enkele van de manieren waarop chemotherapie het zenuwstelsel kan beschadigen.
Complicaties kunnen vroeg of laat optreden
Hoewel sommige neurologische gevolgen van chemotherapie onmiddellijk optreden, kunnen anderen jaren nodig hebben om zich te ontwikkelen. Busulfan wordt bijvoorbeeld vaak gebruikt om patiënten voor stamceltransplantaties voor te bereiden, maar wordt ook vaak geassocieerd met aanvallen tijdens de toediening. Om deze reden kunnen anti-epileptica zoals fenytoïne worden gebruikt terwijl het wordt toegediend om epileptische aanvallen te voorkomen. Het risico op aanvallen neemt echter toe wanneer het medicijn niet langer wordt gegeven.
Cytarabine wordt soms gebruikt om leukemie en lymfomen te behandelen en kan ook kort na toediening leiden tot complicaties. Het kan bijvoorbeeld leiden tot verwarring en encefalopathie, en ook cerebellaire bevindingen zoals onhandigheid (ataxie).
Het medicijn moet onmiddellijk worden gestopt als dit gebeurt. Sommige patiënten herstellen, maar sommige patiënten niet. Cytarabine kan ook intrathecaal worden geïnjecteerd, maar dit kan soms leiden tot een transversale myelopathie met beenverlamming en sfincterdisfunctie. Nogmaals, de medicatie moet onmiddellijk worden stopgezet als dit gebeurt.
Rugschade door cytarabine is meestal permanent.
Methotrexaat kan worden gebruikt om een breed scala aan kankers te behandelen en veroorzaakt ook een breed scala van mogelijke bijwerkingen, waarvan sommige vroeg kunnen voorkomen en andere laat kunnen voorkomen. Het kan bijvoorbeeld aseptische meningitis veroorzaken die vrijwel onmiddellijk optreedt wanneer het geneesmiddel intrathecaal wordt toegediend. Aseptische meningitis volgt meestal intrathecale toediening en komt voor bij maximaal 10 tot 50 procent van de patiënten die het medicijn op deze manier ontvangen. Symptomen zijn onder meer hoofdpijn en een stijve nek, evenals misselijkheid, braken en koorts. Behandeling is meestal niet nodig, omdat de symptomen vanzelf verdwijnen.
In tegenstelling tot deze meer acute complicaties, veroorzaakt methotrexaat ook een leukoencephalopathie, dat wil zeggen een hersenaandoening als gevolg van veranderingen in de gemyeliniseerde regio’s van de hersenen, die zelfs jaren nadat de medicijnen zijn gestopt kunnen optreden. Dit is met name het geval wanneer methotrexaat wordt gebruikt voor de behandeling van ziekten van jonge mensen, zoals kinderleukemie. De bijwerkingen kunnen variëren van lichte leerstoornissen tot ernstige dementie. Op MRI zijn kenmerkende laesies te zien.
Cognitieve veranderingen
Ernstige cognitieve veranderingen zoals methotrexaat leukoencephalopathie zijn niet alleen uniek voor dat medicijn.
In feite komen cognitieve veranderingen zo vaak voor in chemotherapie dat een informele term, "chemofog", werd gebruikt om het fenomeen te beschrijven. Chemofog omvat een breed scala aan cognitieve bijwerkingen die vaak worden geassocieerd met chemotherapeutische medicijnen, met symptomen die uiteenlopen van milde verwarring tot ernstige dementie. De duurzaamheid van deze wijzigingen kan ook variëren.
Ifosfamide is bijvoorbeeld een middel dat wordt gebruikt om solide tumoren te behandelen. Het medicijn kan soms een encefalopathie veroorzaken, maar dit herstelt meestal kort nadat de agent is gestopt. Andere encefalopathieën, zoals de leuko-encefalopathie van methotrexaat, kunnen een blijvend tekort veroorzaken.
Lateraal reversibel encefalopathiesyndroom (PRES) is een andere potentiële complicatie van vele chemotherapeutische middelen, met name cyclosporine en tacrolimus. Deze medicijnen worden vaak gebruikt om mensen voor te bereiden op orgaantransplantaties. De symptomen kunnen hoofdpijn, verwardheid, toevallen of focale neurologische gebreken omvatten. Op MRI-scans kunnen wolkachtige intensificaties worden waargenomen die zich vaak in de buurt van de achterkant van de hersenen voordoen. Medicatie moet worden gestopt of gewijzigd als PRES aanwezig is.
Slagen
Kanker veroorzaakt vaak wat artsen een hypercoaguleerbare toestand noemen, wat betekent dat bloedstolsels gevoeliger zijn voor het formatteren van ongepaste tijden en locaties. Er kan zich bijvoorbeeld een stolsel in de hersenen vormen, waardoor een beroerte ontstaat. Helaas kunnen sommige chemotherapieën ook beroertes veroorzaken, zoals methotrexaat, cisplatine, imatinib en meer.
Sommige middelen, zoals bevacizumab en sunitinib, zijn doelgericht gericht op bloedvaten, omdat tumoren vaak nieuwe vaten creëren om voedingsstoffen naar de abnormale groei te sturen. Helaas kunnen bijwerkingen zijn bloedingen of ischemische beroertes. Als een ander voorbeeld wordt L-asparaginase vaak gebruikt om acute lymfoblastische leukemie (ALL) te behandelen en veroorzaakt soms veneuze sinustrombose zelfs bij kinderen. Dit verdwijnt meestal met een onderbreking in het medicatieregime. Als een bloedverdunner dan wordt toegediend, kan het medicijn soms worden hervat.
Perifere neuropathieën
Perifere neuropathieën zijn een veel voorkomende bijwerking van chemotherapie, met name voor platina-bevattende middelen zoals cisplatine en oxaliplatin. De perifere neuropathie veroorzaakt door cisplatine veroorzaakt progressieve gevoelloosheid en paresthesieën die beginnen bij de randen van de vingers en tenen en zich naar binnen verspreiden. Terwijl de sensatie van het lichaam in de ruimte wordt beschadigd, wordt het gevoel van pijn en temperatuur bijna altijd gespaard, wat cisplatine-neuropathie onderscheidt van de meeste neuropathieën die door kanker zelf kunnen worden veroorzaakt. De risico’s van dosisverlaging of overschakeling op een minder neurotoxisch agens zoals carboplatine moeten worden afgewogen tegen de voordelen van voortdurende cisplatinetherapie. De neuropathie kan verergeren of zelfs beginnen maanden nadat cisplatine is gestopt.
Oxaliplatine wordt geassocieerd met het plotselinge begin van paresthesieën in de hand, voeten en rond de mond, die allemaal worden verergerd door de kou. Het kan ook een vergelijkbare neuropathie veroorzaken als veroorzaakt door cisplatine, hoewel de neuropathie van oxaliplatin gemakkelijker omkeerbaar is.
Andere chemotherapeutica geassocieerd met perifere neuropathie omvatten docetaxel, vincristine en paclitaxel, naast vele andere.
Neuromusculaire schade
Neuromusculaire schade komt minder vaak voor dan perifere neuropathie, maar kan nog steeds optreden als gevolg van chemotherapie. Doxorubicine, cisplatine, etoposide en anderen kunnen feitelijk leiden tot een symptoom dat lijkt op myasthenia gravis. Imatinib werd gebruikt voor de behandeling van sommige vormen van leukemie, kan spierkrampen en myalgieën veroorzaken, maar deze zijn meestal mild en reageren op geneesmiddelen zoals calcium of magnesium.
Het is geen geheim dat chemotherapie een zeer krachtig medicijn is met hoge risico’s op bijwerkingen. Wat ik hier heb geschreven is slechts een zeer grote schets. Er is een reden dat deze medicijnen meestal in reserve worden gehouden voor ziektes die zo ernstig zijn als kanker, waarbij de voordelen van het nemen van de medicatie-overschotten zelfs significante risico’s zijn. Het doel van dit artikel is niet diegenen te ontmoedigen die deze medicijnen nodig hebben om ze te nemen, maar om ervoor te zorgen dat mensen zich bewust zijn van mogelijke bijwerkingen om beter te kunnen navigeren in de complexiteit van de behandeling van kanker.
