Zonlicht heeft een diepgaand effect op de huid dat kan leiden tot voortijdige veroudering, huidkanker, en een groot aantal andere huidgerelateerde aandoeningen. Blootstelling aan ultraviolet (UV) licht is goed voor ongeveer 90 procent van alle symptomen van huidletsel.
De feiten over UV-straling
De zon zendt UV-straling uit die we in categorieën verdelen op basis van hun relatieve golflengte (gemeten met een nanometer of nm):
- UVC-straling (100 tot 290 nm)
- UVB-straling (290 tot 320 nm )
- UVA-straling (320 tot 400 nm)
UVC-straling heeft de kortste golflengte en wordt bijna volledig geabsorbeerd door de ozonlaag. Als zodanig heeft het niet echt invloed op de huid. UVC-straling kan echter worden gevonden uit kunstmatige bronnen zoals kwikbooglampen en kiemdodende lampen.
UVB-straling beïnvloedt de buitenste laag van de huid (epidermis) en is de primaire oorzaak van zonnebrand. Het is het meest intens tussen de uren van 10.00 uur en 02.00 uur. wanneer het zonlicht het helderst is. Het is ook intensiever tijdens de zomermaanden, goed voor ongeveer 70 procent van iemands jaarlijkse UVB-blootstelling. Vanwege de golflengte dringt UVB niet gemakkelijk door glas.
Van UVA-straling werd daarentegen gedacht dat het maar een klein effect op de huid had. Studies hebben sindsdien aangetoond dat UVA een belangrijke bijdrage levert aan huidbeschadiging. UVA penetreert dieper in de huid met een intensiteit die niet zo veel UVB fluctueert.
En, in tegenstelling tot UVB, wordt UVA niet door glas gefilterd.
Schadelijke effecten van UVA en UVB
Zowel UVA- als UVB-straling kan een overvloed aan huidgerelateerde afwijkingen veroorzaken, waaronder rimpels, aan veroudering gerelateerde aandoeningen, huidkanker en een verminderde immuniteit tegen infecties. Hoewel we de mechanismen voor deze veranderingen niet volledig begrijpen, geloven sommigen dat de afbraak van collageen en de vorming van vrije radicalen de DNA-reparatie op moleculair niveau kan verstoren.
Het is bekend dat UV-straling het aantal moedervlekken in in de zon belichte delen van het lichaam verhoogt. Overmatige blootstelling aan de zon kan ook leiden tot de ontwikkeling van premaligne laesies, actinische keratosen genaamd. Actinische keratosen worden als voorstadium van kanker beschouwd omdat één op de 100 zich tot plaveiselcelcarcinoom zal ontwikkelen. Actinische keratosen "bultjes" zijn vaak gemakkelijker te voelen dan te zien en verschijnen meestal op het gezicht, de oren en de achterkant van de handen.
UV-blootstelling kan ook seborrheïsche keratosen veroorzaken, die eruit zien als wratachtige laesies die op de huid "vastzitten". In tegenstelling tot actinische keratosen worden seborrheische keratosen geen kanker.
Afbraak van collageen en vrije radicalen
UV-straling kan ervoor zorgen dat collageen sneller wordt afgebroken dan bij normale veroudering. Het doet dit door de middelste laag van de huid (dermis) te penetreren, waardoor de abnormale opbouw van elastine ontstaat. Wanneer deze elastines zich ophopen, worden enzymen geproduceerd die onbedoeld collageen afbreken en zogenaamde "zonnestralen" creëren. Voortdurende blootstelling versnelt alleen het proces, wat leidt tot verdere rimpels en uitzakken.
UV-straling is ook een van de belangrijkste makers van vrije radicalen. Vrije radicalen zijn de onstabiele zuurstofmoleculen die slechts één elektron hebben in plaats van twee.
Omdat elektronen in paren worden gevonden, moet het molecuul zijn ontbrekende elektron uit andere moleculen wegvangen, waardoor een kettingreactie ontstaat die de cellen op moleculair niveau kan beschadigen. Vrije radicalen verhogen niet alleen het aantal enzymen die collageen afbreken, ze kunnen het genetisch materiaal van een cel op een manier veranderen die tot kanker kan leiden.
Immuunsysteemeffecten
Het lichaam heeft een verdedigend immuunsysteem dat bedoeld is om infecties en abnormale celgroei aan te vallen, inclusief kanker. Deze immuunafweer omvat gespecialiseerde witte bloedcellen, T-lymfocyten en huidcellen genaamd Langerhans-cellen. Wanneer de huid wordt blootgesteld aan overmatig zonlicht, komen bepaalde chemicaliën vrij die deze cellen actief onderdrukken, waardoor de algehele immuunrespons wordt verzwakt.
Dit is niet de enige manier waarop overmatige blootstelling de immuniteit van een persoon kan ondermijnen. De laatste lijn van het afweersysteem van het lichaam is apoptose, het proces van ‘cel zelfmoord’ bedoeld om ernstig beschadigde cellen te doden, omdat ze niet kwaadaardig kunnen worden. (Dit is een van de redenen waarom je schilfert na een zonnebrand.) Hoewel het proces niet volledig wordt begrepen, lijkt overmatige blootstelling aan UV-straling apoptose te voorkomen, waardoor voorkankercellen de kans krijgen kwaadaardig te worden.
Huidveranderingen veroorzaakt door de zon
UV-blootstelling veroorzaakt de ongelijkmatige verdikking en dunner worden van de huid, de zogeheten solaire elastose, wat resulteert in grove rimpels en een gele verkleuring. Het kan er ook voor zorgen dat de wanden van de bloedvaten dunner worden, wat leidt tot gemakkelijk blauwe plekken en bloedspatten (telangiectasieën) op het gezicht.
Veruit de meest voorkomende door de zon veroorzaakte pigmentveranderingen zijn sproeten (solaire lentigo). Een sproet wordt veroorzaakt wanneer de pigment producerende cellen (melanocyten) van de huid worden beschadigd, wat leidt tot vergroting van de vlek. Grotere sproeten, ook wel ouderdomsvlekken genoemd, verschijnen meestal op de rug van de handen, borst, schouders, armen en bovenrug. Terwijl ouderdomsvlekken vaak worden gezien bij oudere volwassenen, zijn ze niet leeftijdgerelateerd zoals hun naam doet vermoeden, maar als gevolg van een zonneblessure.
UV-blootstelling kan ook leiden tot het verschijnen van witte vlekken op de benen, handen en armen als melanocyten progressief worden vernietigd door zonnestraling.
Huidkanker en melanoom
Het vermogen van de zon om kanker te veroorzaken is bekend. De drie belangrijkste soorten huidkanker zijn melanoom, basaalcelcarcinoom en plaveiselcelcarcinoom.
Melanoom is het meest dodelijke van de drie omdat het gemakkelijker verspreidt (uitgezaaid) dan de andere. Basaalcelcarcinoom is de meest voorkomende en heeft de neiging om lokaal te verspreiden in plaats van metastaseren. Plaveiselcelcarcinoom is de tweede meest voorkomende en is bekend dat het metastatiseren is, hoewel niet zo gebruikelijk als melanoom.
Er wordt aangenomen dat de hoeveelheid blootstelling aan de zon die iemand krijgt vóór de leeftijd van 20 jaar de bepalende risicofactor is voor melanoom. Het risico van basaalcelcarcinoom of plaveiselcelcarcinoom is daarentegen gerelateerd aan het huidtype van een persoon en de hoeveelheid levenslange blootstelling aan UV-straling.
