Pokken wordt veroorzaakt door het variola-virus en er is alleen bekend dat het wordt overgedragen tussen mensen. Live-virus wordt voor onderzoeksdoeleinden bewaard in slechts twee laboratoria in de wereld: de Centers for Disease Control and Prevention (CDC) in de Verenigde Staten en het VECTOR Institute in Rusland.
De ziekte werd in 1980 uitgeroeid na een wereldwijd programma van vaccinatie en isolatie.
De laatst bekende van nature voorkomende gevallen kwamen van een uitbraak in Somalië in 1977. Pokken blijven tot de dag van vandaag uitgeroeid.
Sinds 1980 zijn routinematige vaccinaties tegen pokken wereldwijd gestopt, waardoor een aanzienlijk deel van de bevolking geen immuniteit heeft voor het virus dat pokken veroorzaakt.
Het Variola-virus
Variola is afkomstig van een groep virussen die samen bekend staat als orthopoxvirus. Het omvat ook monkeypox, cowpox, vaccinia, camelpox en sommige derivaten.
Hoewel men denkt dat pokken in de natuur volledig zijn uitgeroeid, kan een ander orthopoxvirus mogelijk tot een uitbraak leiden. Virussen die worden gehost in niet-menselijke soorten maar mensen kunnen infecteren staan bekend als zoönose. Alle orthopokkenvirussen zijn in staat om mensen te infecteren, maar zijn niet zo gevaarlijk als pokken en kunnen niet gemakkelijk van mens op mens worden overgedragen.
Bioterrorisme
De grootste zorg over het variola-virus is het potentieel voor gebruik als biologisch wapen.
Hoewel pokken in de loop van tientallen jaren niet van nature zijn voorgekomen, moeten zorgmedewerkers een plan handhaven om te reageren in het geval dat de bevolking wordt blootgesteld aan het virus.
De CDC zou een enkel bevestigd geval van pokken als een medisch noodgeval beschouwen vanwege het gebrek aan immuniteit in de huidige populatie.
Miljoenen doses pokkenvaccin worden opgeslagen in de Verenigde Staten in het geval van een uitbraak.
First responders, militairen en zorgverleners zouden zo snel mogelijk worden gevaccineerd om een barrière te vormen tegen verspreiding van het virus buiten de gezondheidszorg. De CDC heeft genoeg doses pokkenvaccin om elke persoon in de Verenigde Staten te inoculeren.
Potentiële hernieuwde opkomst
Hoewel het van nature voorkomende pokkenvariavirus niet bij een bekend dier leeft, wachtend op een mens te infecteren, hebben wetenschappers zeer aangetaste voorbeelden van variola aangetroffen in oude monsters van menselijk weefsel.
Eén zorg is dat een minder verslechterende vorm van het variolavirus bevroren kan zijn in de permafrost, die elk jaar met hogere snelheden ontdooit.
Transmissie
Influenza, pertussis en mazelen zijn allemaal besmettelijker dan pokken. Pokken wordt gedurende lange perioden door nauw contact overgedragen. Het variola-virus is in de lucht en wordt meestal via de luchtwegen doorgelaten.
Wie is besmettelijk?
Patiënten zijn besmettelijk zodra ze tekenen en symptomen van pokken vertonen en infectieus blijven totdat de huiduitslag en zweren volledig zijn verdwenen. De puisten zullen overgaan en afvallen, waardoor een litteken achterblijft.
Zodra ze volledig droog zijn, wat ongeveer vier weken duurt, wordt de patiënt niet langer als infectueus beschouwd.
Lucht- en contacttransmissie
Meestal woonden de patiënt met de infectie en de persoon die de infectie kreeg in hetzelfde huis. De aanname was dat pokken meestal werd overgedragen via grote druppeltjes in de lucht wanneer de patiënt hoestte of nieste. Er zijn echter zeldzame gevallen gerapporteerd van incidenteel contacttransmissie en van transmissie schijnbaar tussen verdiepingen van een ziekenhuis, wat kleinere deeltjes in de lucht zou suggereren.
Aangezien de natuurlijke overdracht van pokken sinds 1977 niet heeft plaatsgevonden, weten onderzoekers niet zeker of de ziekte via grote of kleine druppeltjes in de lucht wordt overgedragen.
Moderne circulerende luchtsystemen in ziekenhuizen bestonden niet toen in de Verenigde Staten pokken werden behandeld. Als het virus via grote druppels wordt vervoerd, moeten de nieuwe luchtsystemen geen verschil maken. Aan de andere kant, als het virus via fijne druppeltjes dieper in de luchtwegen wordt vervoerd, kunnen recirculatieluchtsystemen een probleem creëren dat moet worden overwonnen.
Het variola-virus leeft ook in de vloeistof die afkomstig is van de open zweren die vaak voorkomen bij pokkenziekten. De vloeistof kan beddengoed en kleding verontreinigen, waardoor het besmettelijk wordt. Zorgaanbieders moeten voorzorgsmaatregelen nemen bij de zorg voor patiënten met pokken.
Vaccinatie
De term ‘vaccinatie’ is bedacht vanwege het pokkenvaccin, dat afkomstig is van het vacciniavirus en verband houdt met het koepokkenvirus. "Vacca" betekent koe in het Latijn.
Het Variola-virus, dat pokken veroorzaakt, is een sluipend virus dat de incubatietijd doorbrengt die rond zijn menselijke gastheer sluipt en zich voortplant zonder een immuunrespons op te wekken. Tegen de tijd dat het variola-virus zich ontwikkelt tot pokken en zijn gastheer ziek maakt, heeft het virus zich door het hele lichaam verspreid. Het immuunsysteem heeft nauwelijks tijd om te reageren.
Vaccinia daarentegen blijft lokaal in een mens en repliceert niet zoveel als variola. Het veroorzaakt ook niet zoveel of geen ziekte. Het veroorzaakt een immuunreactie, die het lichaam kan gebruiken om een van beide virussen te bestrijden.
Gevaccineerd raken binnen de eerste drie dagen na blootstelling van een pokken geeft het immuunsysteem de tijd om op te hitsen voor de strijd met het variola-virus. Zelfs als gevaccineerd worden na een blootstelling de patiënt er niet van weerhoudt ziek te worden, kan het de ernst van de pokken aanzienlijk verminderen.
Gevoeligheidsrisicofactoren
Na 1971 heeft bijna niemand in de Verenigde Staten het vaccin gekregen, waardoor die populatie vatbaar is voor infectie als het variola-virus opnieuw verschijnt. Degenen die voorafgaand aan 1971 waren gevaccineerd, konden wat overblijvende immuniteit voor pokken hebben, maar onderzoekers zijn onduidelijk tot op welke hoogte immunisatie in de loop van de tijd resteert.
De bevolkingsdichtheid sinds pokken uitgeroeid werd verklaard in 1980 is exponentieel gegroeid, waardoor het moeilijk te voorspellen is hoe snel het variola-virus zich in de moderne tijd zou verspreiden. De beste gegevens, verzameld in de jaren zestig en zeventig, waren gebaseerd op een populatie die grotendeels als vanzelfsprekend was geïmmuniseerd en die in veel van de bevolking geen immuunsuppressie had zoals HIV.
