Het woord "meningitis" betekent een ontsteking van de hersenvliezen, de zachte weefsels die de hersenen en het ruggenmerg omgeven. Deze weefsels kunnen worden geïrriteerd door bacteriën, virussen, schimmels, kankers en zelfs sommige medicijnen zoals ibuprofen.
Meningitis veroorzaakt door bacteriën wordt septische meningitis genoemd. Dit is een medisch noodgeval en vraagt om onmiddellijke behandeling met intraveneuze antibiotica.
Gelukkig is dit soort meningitis minder gebruikelijk dan aseptische meningitis.
Aseptische meningitis betekent eenvoudigweg meningitis die niet te wijten is aan bacteriën, wat een groot aantal andere mogelijke oorzaken heeft. Meestal is een aseptische meningitis niet levensbedreigend. Als de hersenweefsels ook ontstoken raken (een encefalitis), is de situatie ernstiger. Sommige vormen van meningitis, zoals die veroorzaakt door herpes simplex, lopen een groter risico om een encefalitis te worden. Omdat meningitis en encefalitis zo nauw verwant zijn, gebruiken sommige artsen het woord "meningoencephalitis" om de ziekten tegelijkertijd te beschrijven.
Wat zijn de symptomen van aseptische meningitis?
De klassieke bevindingen van meningitis zijn koorts, een stijve nek (nekplooi) en hoofdpijn. Andere symptomen zijn misselijkheid, braken en verergering van hoofdpijn met licht (fotofobie). Kinderen die oud genoeg zijn om te praten, klagen over hoofdpijn of misselijkheid.
Als meningitis altijd al die drie symptomen veroorzaakte, zou diagnose van meningitis gemakkelijk zijn. Helaas is de situatie vaak niet zo eenvoudig. In milde gevallen zijn de klassieke bevindingen van een stijve nek niet vanzelfsprekend. Het stellen van een diagnose is vooral moeilijk bij kinderen, die misschien te jong zijn om hoofdpijn te beschrijven.
Zuigelingen kunnen koorts hebben en andere tekenen van over het algemeen ziek zijn, zoals uitslag, diarree of niet goed eten.
Wat veroorzaakt gewoonlijk een aseptische meningitis?
De meest voorkomende oorzaak van aseptische meningitis is een virale infectie. In feite worden soms de termen aseptische meningitis en virale meningitis door elkaar gebruikt, hoewel in werkelijkheid andere dingen zoals een allergische reactie of schimmel ook aseptische meningitis kunnen veroorzaken. De meesten van ons hebben waarschijnlijk in het verleden een milde aseptische meningitis gehad, zoals hoofdpijn bij griep. Aseptische meningitis kan echter ook in meer ernstige vormen voorkomen, waarvan sommige dodelijk kunnen zijn.
De virussen die gewoonlijk meningitis bij kinderen veroorzaken, omvatten een familie die enterovirussen wordt genoemd. Deze virale familie veroorzaakt ongeveer 90% van alle virale meningitis. Deze familie van virussen veroorzaakt meestal ook huiduitslag, misselijkheid, braken en sommige ademhalingssymptomen, evenals de spierpijn die we vaak associëren met ziek voelen (myalgieën). Slechts iets meer dan de helft van de kinderen ouder dan één of twee jaar heeft nekplooi. Hoewel de meeste mensen zonder al te veel problemen herstellen, is een variant met de naam enterovirus 71 bijzonder smerig en kan craniale zenuwparasieën, verlamming en longoedeem veroorzaken.
Een andere familie van virussen die bekend staat voor het veroorzaken van meningitis is de herpes simplex-virusfamilie (HSV). De meesten van ons beschouwen dit virus als een seksueel overdraagbare aandoening, maar in feite kan het ook op andere manieren worden verspreid. Meestal zorgen onze immuunsystemen ervoor dat HSV geen ernstige problemen veroorzaakt, maar wanneer HSV uit de hand loopt, is het een zeer ernstige neurologische noodsituatie. Encefalitis komt vaak voor, wat kan leiden tot epileptische aanvallen en neurologische gebreken zoals zwakte, gevoelloosheid en verwarring. Veel mensen met HSV-encefalitis sterven zelfs als ze worden behandeld. Zonder behandeling is het sterftecijfer nog hoger.
Gelukkig veroorzaakt HSV meestal klassieke symptomen zoals koorts, stijve nek en hoofdpijn, waardoor het gemakkelijker te herkennen en te behandelen is zo snel mogelijk.
Arboviruses zijn een virusfamilie die wordt gedragen door muggen en teken. Meestal zijn deze vormen van meningoencephalitis vrij mild, met enkele extreme uitzonderingen. Het virus dat St. Louis encefalitis veroorzaakt, varieert van een milde griepachtige meningitis tot een dodelijke ziekte. La Crosse encefalitis veroorzaakt vaak aanvallen en focale neurologische symptomen. West-Nijl-virus kan ook een breed scala van ziekten veroorzaken, waaronder verlamming en coma, vooral bij oudere volwassenen. Daarentegen veroorzaakt westelijke paardenencefalitis ernstiger symptomen bij kinderen dan bij volwassenen, inclusief toevallen.
Veel andere virussen kunnen aseptische meningitis veroorzaken. Zuigelingen kunnen besmet worden door menselijk parechovirus (HPeV), dat meningoencephalitis en zelfs verlamming kan veroorzaken. De meest voorkomende symptomen zijn echter prikkelbaarheid, koorts en uitslag. Jonge kinderen kunnen ook lijden aan het aangeboren lymfocytische choriomeningitis-virus, dat naast meningitis ook ernstige neurologische problemen kan veroorzaken. Het rabiësvirus veroorzaakt meestal een encefalitis zonder meningitis, maar kan ook meningitis veroorzaken. Bof meningitis is zeldzaam nu vanwege vaccinaties, hoewel het af en toe nog steeds kan worden gezien. Gelukkig is meningitis in de bof zowel zeldzaam als relatief ongevaarlijk.
Hoe diagnosticeren artsen aseptische meningitis en encefalitis?
Als er enige zorg is dat iemand een ernstige vorm van meningitis of encefalitis heeft, zullen artsen meestal meteen antibiotica gebruiken, zelfs voordat ze hun diagnostische werkzaamheden hebben voltooid. Omdat sommige vormen van meningoencephalitis zo dodelijk zijn, kan zelfs het wachten op een paar extra uren voor tests terugkomen potentieel rampzalig zijn.
De eerste stap is om ervoor te zorgen dat er geen bacteriële meningitis is, waardoor bepaalde antibiotica snel moeten worden gestart. Uiteindelijk is de beste manier om meningitis te diagnosticeren met een lumbale punctie. Bij deze procedure wordt een naald tussen de botten van de rug geschoven in een zak cerebrospinale vloeistof (CSF), ver beneden waar het ruggenmerg feitelijk eindigt. Artsen zoeken dan naar tekenen van ontsteking, zoals meer witte bloedcellen in de liquor dan verwacht. Een gramkleuring wordt gebruikt om bacteriën te zoeken. Glucose en eiwit worden ook gemeten. Als de glucose te laag is, kan het zijn omdat extra cellen die suiker opslokken.
Als er tekenen van bezorgdheid zijn voor verhoogde intracraniale druk, zoals een ernstig veranderde mentale toestand, zal een CT-kop vaak het eerst worden uitgevoerd om te zorgen dat een lumbaalpunctie geen drukverschuiving veroorzaakt. Als druk onder de hersenen wordt verwijderd, kan de verhoogde druk in de schedel de hersenen door het kleine gat waar het ruggenmerg uitkomt verschuiven, wat kan resulteren in verlamming en de dood.
Er zullen ook bloedtests worden uitgevoerd om ook buiten het zenuwstelsel tekenen van infectie op te sporen. Het bloed zal worden gekweekt om te zien of er bacteriën groeien.
Als er tekenen of symptomen zijn die wijzen op een bepaald virus of een bepaalde bacterie, kunnen er tests worden uitgevoerd om deze specifieke infectueuze agentia specifiek uit te klaren. Bijvoorbeeld, vanwege de ernst van HSV-infecties, bijvoorbeeld, worden er vaak tests uitgevoerd om ervoor te zorgen dat er geen HSV aanwezig is in de hersenvocht na een lumbaalpunctie.
Niet-virale oorzaken van aseptische meningitis
Bepaalde soorten bacteriën gedragen zich niet op de manier die we verwachten van de ziektekiemen die septische meningitis veroorzaken. In de meeste gevallen van septische meningitis is de glucose bijvoorbeeld abnormaal laag. De glucose kan echter nog steeds normaal zijn in gevallen van de ziekte van Lyme, leptospirose, ehrlichiose en syfilis.
Andere infecties verminderen de glucose maar verschijnen niet in de normale gramkleuring die wordt gebruikt om bacteriën te zoeken. Speciale testen zijn nodig om te onderzoeken op meningitis veroorzaakt door deze organismen. Schimmelinfecties, tuberculose en listeria zijn voorbeelden van dit soort minder direct voor de hand liggende oorzaken van meningitis die detectie op standaard CSF-analyses kunnen voorkomen.
Sommige medicijnen kunnen een ontsteking van de hersenvliezen veroorzaken. Het meest voorkomende medicijn om dit te doen is waarschijnlijk een niet-steroïde ontstekingsremmende medicatie (NSAID) zoals ibuprofen. Antibiotica zoals trimethoprim-sulfamethoxazol, dat vaak wordt gebruikt om urineweginfecties te behandelen, kunnen ook aseptische meningitis veroorzaken.
