Een pericardiale effusie is de opbouw van vloeistof in het pericardium, de laag weefsels die het hart bekleedt. Een pericardiale effusie kan zich langzaam ontwikkelen (chronische pericardiale effusie) en weinig symptomen veroorzaken. In plaats daarvan veroorzaakt het, als het zich snel ontwikkelt (acute pericardiale effusie), vaak levensbedreigende symptomen en is het een medisch noodgeval. Wanneer er voldoende vocht in dit gebied ontstaat en de beweging van het hart ernstig beperkt, staat de aandoening bekend als harttamponnade.
Pericardiale effusie kan om vele redenen voorkomen (sommige staan hieronder vermeld), maar komen veel te vaak voor bij mensen met longkanker. Ze komen voor bij 21 procent van de mensen met kanker en worden meestal geassocieerd met een slechte prognose, maar snelle herkenning en diagnose bieden de mogelijkheid voor palliatieve zorg. Het sterftecijfer is in de afgelopen decennia aanzienlijk gedaald vanwege een snelle diagnose en management. Bij ruwweg tweederde van de mensen veroorzaakt de effusie geen duidelijke symptomen.
Symptomen
Als u een pericardiale effusie heeft die klein is en langzaam is ontwikkeld, is het mogelijk dat u alleen weet van de aanwezigheid ervan door bevindingen op een röntgenfoto of CT-scan. Als de pericardiale effusie groot is of zich snel ontwikkelt, kan het daarentegen symptomen veroorzaken zoals:
- Kortademigheid (vooral met liggen)
- Duizeligheid
- Pijn op de borst
- Een snelle hartslag (aangezien het hart beperkt is en niet kan kloppen zo krachtig neemt de hartslag toe om dezelfde bloedtoevoer naar de weefsels te handhaven)
Helaas kunnen symptomen van een pericardiale effusie die van longkanker nabootsen, waardoor de diagnose wordt vertraagd.
Oorzaken
Er zijn veel oorzaken van pericardiale effusies. Sommige hiervan zijn:
- Infecties
- Auto-immuunziekten (zoals bij reumatoïde artritis)
- Kankers (zowel die zich verspreiden naar het pericardium vanuit andere delen van het lichaam als die die in het hartzakje beginnen)
- Nierfalen
- Ontsteking (inclusief pericarditis)
- Borstoperatie
- Hartaanvallen
- Medicijnen
Sommige van de medicijnen die pericardiale effusies kunnen veroorzaken, zijn onder meer:
- De chemotherapie medicijnen Adriamycin (doxorubicine) en Cytoxan (cyclofosfamide)
- Het tuberculosegeneesmiddel Isoniazid
- Het inbeslagname medicijn Dilantin (fenytoïne)
- Het medicijn Rogaine (minoxidil) gebruikt voor mannelijke kaalheid en hoge bloeddruk
Pericardiale effusies met kanker
Pericardiale effusies kunnen voorkomen bij elk type kanker, maar de meest voorkomende zijn longkanker, borstkanker en lymfomen.
Bij longkanker komen pericardiale effusies zeer vaak voor, met ongeveer de helft van de mensen die radiotherapie ondergaan voor longkanker die enige mate van infusie ontwikkelen. Adjuvante chemotherapie lijkt dit risico te verhogen.
Bij ongeveer 50 procent van de mensen met kanker die een pericardiale effusie hebben, is de pericardiale effusie het eerste teken en leidt deze tot de diagnose van de kanker.
Behandelingen
De behandeling van pericardiale effusies is tweeledig. Ten eerste moet de pericardiale effusie worden behandeld, vaak emergent als het het hart comprimeert. Ten tweede moet de oorzaak van de pericardiale effusie worden aangepakt.
Bij infecties zijn antibiotica of antivirale medicijnen nodig.
Bij ontstekingen kunnen ontstekingsremmende medicijnen of steroïden worden gebruikt. Als de effusie het gevolg is van medicijnen, wordt het medicijn meestal gestopt en worden alternatieve medicijnen gebruikt wanneer mogelijk. Bij kanker zal de behandeling van de kanker variëren afhankelijk van de omvang van de kanker (zie hieronder).
Behandelingen om een pericardiale effusie op te lossen kunnen zijn:
- Pericardiocentese
- Een shunt inbrengen (vaak in de buik om de vloeistof continu af te tappen)
- Ballonpericardiotomie
- Pericardiectomie (verwijdering van het pericardium) via thoracoscopische of open chirurgie
Als de effusie groot of symptomatisch, een procedure die bekend staat als video-assisted thoracoscopic (VATS) pericardiectomie kan worden uitgevoerd.
Voor mensen met pericardiale effusies als gevolg van goedaardige oorzaken) (zoals een infectie) is de prognose met deze procedure goed. Gezien de redenen achter de ontwikkeling van pericardiale effusies bij mensen met kanker, is de prognose vrij slecht, ongeacht de gekozen behandeling.
Behandeling
Behandeling kan variëren afhankelijk van hoe uitgebreid de kanker is. In sommige gevallen hebben chemotherapie en bestralingstherapie een pericardiale effusie verminderd, zodat chirurgie later succesvol kan zijn. Meestal wordt echter een pericardiale effusie geassocieerd met andere gebieden van kankermetastasen en is de behandeling palliatief: gedaan om comfortredenen maar niet met een poging kanker te genezen.
Prognose
De prognose van een pericardiale effusie hangt grotendeels af van de oorzaak. Met infecties, ontstekingsziekten of nierziekten die kunnen worden behandeld, kan de prognose zeer goed zijn.
Bij longkanker is de ontwikkeling van een pericardiale effusie een slecht prognostisch teken, zelfs met zeer kleine effusies.
Een derde van de mensen met kanker uitzaaiingen naar het hartzakje sterft aan de pericardiale tamponade.
